Элитар татар шагыйре исемен алган Ренат Харис 2001 елныћ 6 маенда њзенећ 60 яшен џђм иќатыныћ 40 еллыгын билгелђп њтђчђк. «Элитар» мђгънђсен тђнкыйтьче Ф.Хђсђнова тњбђндђге юллар белђн билгелђп њтђ: «...аныћ шигырьлђре - аристократик шигырьлђр. Ђ мондый шигырьлђр ић югары зђвекъле [îрфография – авторныкы] укучы љчен языла. Шагыйрьнећ кайбер шигырьлђрен кемнђрдер аћлап та ќиткермђскђ мљмкин.»[1]

Ренат Мђгъсњм улы Харисов 1941 елныћ 6 маенда Ульяновск љлкђсенећ Богдашкино районы Зирекле Књл (Елховое озеро) авылында укытучы гаилђсендђ туа. [Бу авыл «Совет Татарстаны язучылары» китабы буенча.[2] Ђ Р.Харисныћ «Хђбђр» китабындагы белешмђдђ Цильна районы Кђшђ авылында (Елховое озеро) тууы ђйтелђ.[3]] Балачагы џђм мђктђп еллары Татарстанныћ Буа районында уза. 1958 елны Буа шђџђрендђ А.В.Луначарский исемендђге мђктђпне тђмамлагач, Казанга килеп, 2 нче номерлы Тљзњ–монтаж идарђсендђ (СМУ–2) слесарь–сантехник булып эшли. 1959-1963 елларда Казан дђњлђт педагогия институтыныћ тарих–филология факультетында укый. Институтны югары дђрђќђле диплом алып тђмамлаганнан соћ, Арча педагогия училищесында 1963-1964 уку елында рус теле џђм ђдђбиятын укыта. 1964-1965 елларда ВЛКСМныћ Татарстан љлкђ комитетында пропаганда бњлеге инструкторы, 1965-1971 еллар арасында «Татарстан яшьлђре», «Яшь ленинчы» (хђзерге «Сабантуй») газеталары редакциясендђ ђдђби хезмђткђр, ќаваплы секретарь џђм 1971-1973 елларда Татарстан язучылар берлеге идарђсенећ ќаваплы секретаре вазифаларын башкара. 1973 елда Р.Харис Татарстан Республикасыныћ Мђдђният министры урынбасары итеп билгелђнђ. 1982 елдан - «Казан утлары» журналыныћ, 1991 елдан – «Татарстан хђбђрлђре»  газетасыныћ баш мљхђррире, 1993 елдан - Татарстан Дђњлђт Советы депутаты, Татарстан Дђњлђт Советы Рђисе урынбасары.

Р.Харис – ђдђбият мђйданына алтмышынчы еллар башында килгђн џђм беренче адымнарыннан ук шигърияттђ њз сљйлђњ формасын, њз стилен булдырырга тырышкан њзенчђлекле шагыйрьлђрнећ берсе. Республика кљндђлек матбугатында аныћ исеме 1961-1963 елларда књренђ башлый. 1968 елда «Беренче карлыгачлар» сериясендђ тђњге ќыентыгы («Ќир џђм кеше»), ђ тагын бер елдан «Кайтаваз» исемле китабы басылып чыга. Хђзер ул – Казан, Мђскђњ нђшриятларында татар телендђ џђм русча, инглизчђ тђрќемђдђ дљнлья књргђн љч дистђ китаплар авторы. Аларныћ џђммђсе дђ диярлек ђдђби тђнкыйтьтђ ућай бђя алды џђм укучыларныћ игътибарын казанды. Ренат Харисныћ аерым шигъри тупламалары тљрле елларда «Новый мир», «Огонек», «Юность», «Дружба народов», «Москва», «Молодая гвардия», «Октябрь» џђм башка тљрле њзђк журналларда  дљнья књрде.

Ренат Харис ђле књптђн тњгел генђ шагыйрь Дђрдмђнднећ «Агарган кыл» исемле ќыентыгын ђзерлђп бастырып чыгаруга иреште.

Р.Харисныћ шигъри ђсђрлђрендђ заманча њткен яћгырашны, интернациональ рухны, образлы фикерлђњдђге яћача алымнарны, кыю метафоралар џђм чагыштыруларны, форма љлкђсендђге оригиналь табышларын аеруча билгелђп њтђлђр. Р.Харис шигъриятнећ тематикасын, жанр чиклђрен тљрлђндерњ, шигъри сњзнећ ќегђрен, эчке куђтен  арттыру, чорныћ олы проблемаларын лирик чаралар ярдђмендђ њтемлерђк итеп ќанландыру юнђлешендђ љзлексез эзлђнђ, фикер–хисне укучыга сурђтле итеп ќиткерњ љчен халык иќаты символикасыннан џђм ђдђбият–сђнгатьтђге шартлы алымнардан мул файдалана.

Ренат Харис – кић колачлы шагыйрь. Аныћ иќат биографиясендђ 18 поэма (шулар  исђбендђ «Зљлђйха» џђм «Идегђй» драматик поэмалары, «Љч њбешњ» поэмасы, «Гармунчы», «Шљкер», «Бњре књзе», «Сабантуй», «Ат иярлђњ» џ.б. поэмалар), «Бизђк», «Каурый калђм», «Дђрдмђндкђ назыйрђлђр», «Яралар» џ.б. цикллары, «Тула эшлђпђ», «Вђлит сђгате» хикђятлђре, «Кеше», «Казан» ораториялђре џђм кантаталары, књпсанлы ќырлар бар.

Шагыйрь њзенећ шигырь џђм поэмаларында халкыбызныћ тарихи яшђеше, кеше шђхесенећ тормыштагы урыны, ќђмгыять каршындагы ќаваплылык, буыннар дђвамлылыгы турында уйлана, заманныћ ђхлакый, рухи, иќтимагый књренешлђренђ, њзгђрешлђренђ њзенећ фђлсђфи џђм гражданлык мљнђсђбђтен  белдерђ. Шагыйрь  ђсђрлђренећ лирик герое ќирнећ иминлеге, халыкларныћ азатлыгы, интернациональ бердђмлеге хакына яши, дљньяныћ, табигатьнећ матурлыгы књреп соклана џђм ул матурлыкныћ, хђтта бњгенге хђтђр шартларда да, мђћге дђвам итђчђгенђ зур љмет баглый. Гомумђн, халыкныћ тарихи њткђне, бњгенгесе џђм килђчђге, кеше џђм табигать, аларныћ њзара багланышы – шагыйрь иќатында њзђк юнђлешлђрдђн санала.

Ренат Харис татар мђдђнияте тарихында оратория ќанрын башлап ќибђрде. Ул «Кеше» ораториясе текстын иќат иткђне љчен 1972 елда Муса Ќђлил исемендђге премиягђ, ђ 1997 елда исђ «Хисемнећ исеме» китабы љчен Г.Тукай исемендђге Дђњлђт премиясенђ лаек булган шагыйрь.

Библиография

Ренат Харис ђсђрлђре

1.Харис Р. Алтын тљрђн.–К.:Татар.кит.нђшр.,1983.-120 б.

2. Харис Р. Ант суы.–К.:Татар.кит.нђшр.,1987.-127 б.

3. Харис Р. Баскычлар.–К.:Татар.кит.нђшр.,1976.-112 б.

4. Харис Р. Бизђк.–К.:Татар.кит.нђшр.,1974.-128 б.

5. Харис Р. Гњзђл гљмбђз.–К.:Татар.кит.нђшр.,1985.-112 б.

6. Харис Р. Заман эзлђре.–К.:Татар.кит.нђшр.,1981.-255 б.

7. Харис Р. Кљзге мђхђббђт.–К.:Татар.кит.нђшр.,1991.-207 б.

8. Харис Р. Тоткасыз ишек.–К.:Татар.кит.нђшр.,1999.-122 б.

9. Харис Р. Хисемнећ исеме.–К.:Татар.кит.нђшр.,1996.-255 б.

10. Харис Р. Уйлы туйра.–К.:Татар.кит.нђшр.,1978.-143 б.

11. Харис Р. Шигырь язган калђм белђн.–К.:Мђгариф,1998.-95 б.

1.     Харис Р. Войди в дом мой.–М.:Молодая гвардия,1980.-191 с.

2. Харис Р. Листья.– К.:Тат.кни.изд–во,1980.-191 с.

3. Харис Р. Морщины лба.–К.:Тат.кни.изд–во,1989.-367 с.

4. Харис Р. Покатился мой клубок.–М.:Сов.писатель,1984.-127 с.

5. Харис Р. Присядь к очагу моему..–М.:Современник,1985.-239 с.

6. Харис Р. Русские ворота.–М.:Современник,1977.-64 с.

1.     Харис Р. Бњре књзе: Поэма. //Казан утлары.-1999.-№5.-Б.5-12.

2.     Харис Р. Гармунчы: Поэма. //Казан утлары.-1996.-№9.-Б.3.

3.     Харис Р. Ќићњче: Поэма. //Ватаным Татарстан.-2000.-28 апрель.-Б.7.

4.     Харис Р. Књз нурым ни эзли: Шигырьлђр. //Казан.-1997.-№10-11.-Б.9.

5.     Харис Р. Такташ турында љч уй: Шигырьлђр. // Ватаным Татарстан.-2001.-19 гыйнвар.–Б.4.

6.     Харис Р. Татар бђйрђме: Шигырь. //Мђдђни ќомга.-2000.-9 июнь.-Б.9.

7.     Харис Р. Џарут белђн Марут: Поэма. //Казан утлары.-2000.-№10.-Б.78-90.

8.     Харис Р. Яћа шигырьлђр. //Казан утлары.-1998.-№4.-Б.6.

Аныћ турында

1.     Бњген Тукай туган кљн. //Шђџри Казан.-1997.-26 апрель.-Б.1.

2.                Галиуллин Т. Шагыйрьлђр – изгелђр нђселеннђн… Эссе. //Мђдђни ќомга.-1998.-10 июль.-Б.12.

3. Даутов Р.Н., Нуруллина Н.Б. Совет Татарстаны язучылары. Библиографик белешмђ.-К.:Татар.кит.нђшр.,1986.-Б.495.

          4.  Кђрим М. Акыл да чљя, сњз дђ уйната, дђрт тђ уята. //Мђдђни ќомга.—1997.-18 апрель.-Б.11.

5.     Малышев С. Пером, пишущим стихи. //Идель.-1999.-№1.-С.23.

6. Мићнуллин Р. Хислђрнећ дђ исеме бар. //Мђгърифђт.-1997.-11 апрель.-Б.5.

7. мостафин Р. Шагыйрь яккан учакта ќылынып. //Татарстан.-1997.-№8.-Б.94-95.

8. Урманче Ф. Шигъриятнећ биек ноктасы. //Шђџри Казан.-1997.-4 апрель.-Б.4.

9. Хасьянова Ф. Художник, которого я не знаю. //Идель.-1999.-№1.-С.24-25.

10. Хђсђнова Ф. Лирик сђњдђгђр кем ул? //Казан утлары.-1999.-№10.-Б.186-188.

11. Хђсђнова Ф. Ренат Харис иќатын љйрђнњ. //Мђгариф.-2000.-№2.-Б.29-30.

12.  Хђсђнова  Ф.Ренат Харисныћ хикмђтлђре. //Идел.-2000.-№3.-Б.54-55.

13. Хђсђнова Ф. Ренат Харис шигърияте. //Казан утлары.-2000.-№5.-Б.155-170.

14. Хисамов Н. Базар џђм шагыйрь ќаны.  //Ватаным Татарстан.-1997.-16 май.-Б.6.

15. Хисамов Н. Фикер џђм хис дљньясыннан лирик репортаж. //Заман–Татарстан.-1997.-28 март.-Б.6.

16. Шаџиева Р. Рђсемле робагыйлар. //Мђдђни ќомга.-1997.-9 май.-Б.11.

17. Юнысова А. Ђйтер сњзе бар. //Ватаным Татарстан.-1997.-21 март.-Б.8-9.

18. Юнысова А. Калђм. Кальбећдђ ни сер бар? //Ватаным Татарстан.-1999.-5 март.-Б.6.

          19. Яхина Р. Шагыйрь дђ, рђссам да ул… //Шђџри Казан.-1997.-11 апрель.

 Copyright © 2002-2003   ООО "Аккорт"